W Polsce Ludowej w 1946 roku odbyło się referendum ludowe, powszechnie znane jako „wybory 3xTAK”. Wydarzenie to miało kluczowe znaczenie dla dalszego kształtowania systemu politycznego w Polsce powojennej. W niniejszym artykule przyjrzymy się genezie tego referendum, jego przebiegowi oraz długofalowym konsekwencjom.
1. Tło historyczne
Po zakończeniu II wojny światowej Polska znalazła się pod silnym wpływem Związku Radzieckiego. Na konferencji jałtańskiej w 1945 roku przywódcy Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i ZSRR zdecydowali o przyszłości Europy, w tym Polski, która znalazła się w radzieckiej strefie wpływów. W kraju władzę stopniowo przejmowała Polska Partia Robotnicza (PPR), która dążyła do konsolidacji swojej władzy poprzez eliminację opozycji i stworzenie ustroju komunistycznego.
Jednym z kluczowych elementów tej strategii było przeprowadzenie referendum ludowego, które miało na celu legitymizację działań nowej władzy. Referendum to miało również służyć pokazaniu, że naród polski popiera politykę PPR i jest gotów do budowy socjalizmu. Władze postanowiły zadać trzy pytania, na które obywatele mieli odpowiedzieć „tak” lub „nie”. Z tych właśnie pytań wzięła się nazwa „wybory 3xTAK”.
2. Pytania referendalne
Pytania, na które Polacy mieli odpowiedzieć w referendum, dotyczyły trzech kluczowych kwestii:
- Zniesienie Senatu – Senat, będący izbą wyższą parlamentu, był uznawany przez PPR za instytucję burżuazyjną i zbędną w systemie jednopartyjnym.
- Reforma rolna – pytanie to odnosiło się do poparcia dla reformy rolnej, która zakładała parcelację majątków ziemskich i przekazanie ziemi chłopom.
- Utrwalenie granic zachodnich – władza pytała obywateli o zgodę na uznanie granicy zachodniej Polski na Odrze i Nysie Łużyckiej, co oznaczało akceptację przesiedleń i uznanie nowych granic państwa.
Wszystkie trzy pytania miały za zadanie ukierunkować społeczeństwo na poparcie działań władz komunistycznych, a ich formułowanie było jednoznacznie nakierowane na uzyskanie pozytywnych odpowiedzi.
3. Przebieg referendum
Referendum odbyło się 30 czerwca 1946 roku. Już na etapie przygotowań władze komunistyczne zastosowały szeroki wachlarz środków mających na celu manipulację wynikami. Propaganda państwowa intensywnie zachęcała do głosowania na „tak” we wszystkich trzech pytaniach, przedstawiając to jako patriotyczny obowiązek każdego obywatela.
Proces głosowania nie był wolny od nadużyć. W wielu miejscach dochodziło do zastraszania wyborców, fałszowania list wyborczych i manipulacji przy liczeniu głosów. W rezultacie władze podały, że frekwencja wyniosła 90,1%, a za odpowiedzią „tak” opowiedziało się odpowiednio: 68,2% na pierwsze pytanie, 77,3% na drugie i 91,4% na trzecie.
Jednakże rzeczywiste wyniki referendum były dalekie od oficjalnych. Badania powojenne i relacje historyczne sugerują, że duża część społeczeństwa w rzeczywistości głosowała przeciwko postulatom PPR, szczególnie w kwestii zniesienia Senatu. W odpowiedzi na te niezadowalające dla władzy wyniki, doszło do masowych fałszerstw, które miały na celu przedstawienie referendum jako triumfu władzy ludowej.
4. Konsekwencje referendum
Referendum 3xTAK miało daleko idące konsekwencje dla Polski. Przede wszystkim umocniło władzę komunistów, którzy wkrótce przystąpili do dalszego ograniczania wolności politycznych w kraju. Zlikwidowano Senat, co formalnie zakończyło system dwuizbowy w Polsce, a reforma rolna została przeprowadzona zgodnie z wolą władzy, co miało na celu zdobycie poparcia wśród chłopstwa.
Wyniki referendum były również sygnałem dla społeczeństwa i opozycji, że władze są gotowe na wszelkie kroki, aby utrzymać się przy władzy, w tym na masowe fałszerstwa wyborcze i represje wobec przeciwników. Był to istotny krok w kierunku wprowadzenia w Polsce systemu jednopartyjnego, w którym PPR (a później PZPR) miała monopol na władzę.
Referendum 3xTAK stało się również symbolem manipulacji i fałszowania woli narodu przez władzę, co przez wiele lat pozostawało ważnym elementem krytyki systemu komunistycznego w Polsce.
5. Podsumowanie
Wybory 3xTAK w 1946 roku stanowią jeden z najważniejszych momentów w historii powojennej Polski, ilustrując, jak władza komunistyczna dążyła do utrwalenia swojej dominacji politycznej. Pomimo formalnej legitymizacji działań poprzez referendum, fałszowanie wyników i manipulacje polityczne ujawniają prawdziwy charakter rządów komunistycznych w Polsce. Wydarzenia te miały długotrwały wpływ na kształt systemu politycznego i na postawy społeczeństwa, będąc jednocześnie przykładem instrumentalnego traktowania mechanizmów demokratycznych przez władze autorytarne.
