30 sierpnia, Niemcy opanowują panikę. Do miasta wracają
ewakuowane uprzednio oddziały niemieckiej policji i SS. Zaczynają działać
urzędy. Armia Czerwona zajmuje Garwolin i rozpoczyna przygotowania do
przeprawy na zachodni brzeg Wisły pod Magnuszewem. Niemieckie jednostki
zmotoryzowane napływają w rejon Modlina i Młocin. Posiłki pancerne grupowane są
w Skierniewicach i Żyrardowie. Godz. 10.00 – zaczyna się odprawa Komendy Głównej
AK w pełnym składzie. Zdania na temat podjęcia walki w stolicy są podzielone. W
porozumieniu z pełnomocnikiem rządu Komendant Główny AK, gen. Tadeusz Komorowski
„Bór”, podejmuje decyzję, że w najbliższych dniach rozpocznie się walka o
Warszawę. Termin wybuchu Powstania zależeć ma od sytuacji na froncie i
zachowania Niemców. Około południa Komendant Okręgu Warszawskiego, płk dypl.
Antoni Chruściel „Monter” odbywa ostatnią odprawę z dowódcami obwodów i ścisłym
sztabem. Ok. godz. 17 władze niemieckie ogłaszają przez megafony wezwanie do
stawienia się – na okres 10 dni, poczynając od dnia następnego – stu tys.
mieszkańców Warszawy w wieku 17-65 lat do robót fortyfikacyjnych nad Wisłą.
Godz. 19.00 – wobec zaistniałej sytuacji płk „Monter”, bez porozumienia z
Komendą Główną, wydaje rozkaz o mobilizacji.
31 sierpnia, w nocy z 30 na 31 sierpnia Powstańcy podejmują próbę połączenia
Śródmieścia ze Starym Miastem. Na kilka godzin przed terminem właściwego
uderzenia ok. 100 żołnierzy z batalionu „Czata 49” przechodzi kanałami na
pl. Bankowy. Ich zadaniem jest atak na tyły nieprzyjaciela. Powstańcom nie udaje
się jednak zaskoczyć Niemców. Straty po stronie polskiej są duże. Właściwe
natarcie z ul. Bielańskiej rozpoczyna się między godz. 3 a 4 nad ranem. Pod
silnym ostrzałem niemieckim szturm się załamuje. O godz. 6.00 płk Karol Ziemski
„Wachnowski” zarządza odwrót. Oddziałom śródmiejskim pod dowództwem mjr.
Stanisława Steczkowskiego „Zagończyka” również nie udaje się dotrzeć do pl.
Bankowego. Powstańcy zajmują na kilka godzin Koszary Policji przy ul. Ciepłej i
wypierają wroga z Hal Mirowskich. Przeciwnatarcie niemieckie zmusza ich do
odwrotu. Akcja przebicia ulega załamaniu. Powstańcy ponoszą ogromne straty,
liczba zabitych i rannych sięga ok. 300 osób. Obok ataku na Dworzec Gdański jest
to drugi tak krwawy bój Powstania. W ciągu dnia obrońcy Starego Miasta odpierają
generalny szturm niemiecki, wspierany atakami lotnictwa. W wyniku bombardowania
dotkliwe straty ponosi batalion „Chrobry I”. Jego kwatera w ruinach Pasażu
Simonsa zostaje całkowicie zniszczona wraz z sąsiadującym budynkiem szkoły. Pod
gruzami ginie ok. 300 osób, w tym ok. 120 żołnierzy z batalionu „Chrobry I”.
Oddziały niemieckie zajmują ostatecznie zrujnowane zakłady „Fiata” przy ul.
Sapieżyńskiej i obsadzają ul. Zakroczymską, aż do Kościelnej i wylotu Freta.
Powstańcy tracą również ul. Brzozową. Od rana trwa ostrzał artyleryjski Sadyby z
kilku stron – z Siekierek, Wilanowa, Ursynowa i Służewca. Około południa Niemcy
atakują od strony Wilanowa. Powstańcy odpierają atak.
1 września, Niemcy przystępują do generalnego szturmu na Stare Miasto.
Oddziały lądowe wspiera lotnictwo. O świcie rozpoczyna się atak z ul.
Bielańskiej na Długą. Powstańcy powstrzymują natarcie. W południe Niemcy
atakują od strony pl. Zamkowego i równocześnie od północy, w kierunku pl.
Krasińskich i Nowego Miasta. Powstańcy wycofują się częściowo z ul. Freta i
Bonifraterskiej, Ogrodu Krasińskich i zajmowanego odcinka ul. Długiej. Ewakuacja
załogi i rannych ze Starego Miasta do Śródmieścia trwa całą noc. Odbywa się
dwoma kanałami: głównym, z wejściem na pl. Krasińskich obok Sądu Apelacyjnego, i
bocznym, z wejściem na ul. Daniłowiczowskiej. Kanałami przechodzi do Śródmieścia
ok. 4,5 tys. Powstańców, w tej liczbie ok. 1,5 tys. uzbrojonych. Ok. 800
żołnierzy przechodzi kanałami na Żoliborz. Do Śródmieścia ewakuuje się również
sztab Grupy Północ z płk. Karolem Ziemskim „Wachnowskim”. Trwa niemiecki napór
na Sadybę, Sielce i Czerniaków. Od rana nieprzyjaciel prowadzi silny ostrzał
artyleryjski i moździerzowy oraz bombardowania lotnicze Sadyby. Zburzony zostaje
m.in. Fort Dąbrowskiego. Naczelny Wódz, gen. Kazimierz Sosnkowski, w rozkazie do
wojska zarzuca aliantom bierność wobec tragedii Warszawy.
2 września, Niemcy nadal atakują Stare Miasto. W nocy z 1 na 2 września
pociski czołgowe niszczą kolumnę Zygmunta. W ciągu dnia siły podległe gen.
Reinefarthowi stopniowo obsadzają zburzoną dzielnicę, opuszczoną przez
Powstańców. Rozpoczynają się masowe mordy i gwałty. W ręce wroga dostaje się
ok. 35 tys. ludzi. Grupa gen. Rohra przypuszcza generalny szturm na Sadybę,
opanowując ją ok. południa. Oddziały powstańcze ponoszą dotkliwe straty.
Nieprzyjaciel dokonuje masowych mordów ludności cywilnej. Zajęcie Sadyby otwiera
Niemcom dostęp od południa do dwóch ważnych arterii Dolnego Mokotowa – ulic
Czerniakowskiej i Belwederskiej. Obrońcy Sielec znajdują się w bardzo trudnym
położeniu. Nieprzyjaciel prowadzi ostrzał artyleryjski i bombarduje Górny
Mokotów. Szczególnie silnie ostrzeliwany jest rejon Puławskiej, w pobliżu Odyńca
i Tynieckiej. Trwają naloty na Śródmieście. Bomby rujnują m.in. kościół św.
Aleksandra na pl. Trzech Krzyży i solidny gmach gimnazjum Królowej Jadwigi.
Powstańcy niespodziewanie zdobywają gmach YMCA przy ul. Konopnickiej. Nieudany
szturm na Uniwersytet jest ostatnią powstańczą próbą zdobycia tego bastionu,
panującego nad Powiślem. Zagraża on stanowiskom oddziałów kpt. Cypriana
Odorkiewicza „Krybara” w okolicach Sewerynowa, Bartoszewicza i Kopernika.
3 września, po opanowaniu Starego Miasta przez siły niemieckie, uzupełnione
grupy bojowe gen. Dirlewangera i płk. Schmidta uderzają na Powiśle. Obroną
Powiśla kieruje mjr Stanisław Błaszczak „Róg”. Jego zastępcą jest kpt. Cyprian
Odorkiewicz „Krybar”. Powstańcy odpierają ataki nieprzyjaciela na północną część
Śródmieścia. Piechota niemiecka naciera na ulice Traugutta, Mazowiecką,
Królewską i Grzybowską. Polskie Radio nie nadaje audycji z powodu silnych
bombardowań.
4 września, od rana Niemcy kontynuują ostrzał artyleryjski i bombardowanie
Powiśla i północnej części Śródmieścia. Zburzeniu ulega Elektrownia Miejska na
Powiślu, dostarczająca miastu prąd od pierwszych dni Powstania. Przed
południem rozpoczyna się natarcie niemieckie. Niemcy chcą odciąć oddziały
Powiśla od Śródmieścia Północ. Ich piechota naciera z ul. Karowej trzema ulicami
równolegle: Wybrzeżem Kościuszkowskim, Dobrą i Browarną. Ok. południa Niemcy
zostają odrzuceni na linię ul. Karowej. Oddziały powstańcze ponoszą dotkliwe
straty. Po dwóch godzinach Niemcy ponawiają szturm, zajmując gmach Zarządu
Wodociągów przy ul. Lipowej. Ciężkie walki trwają do wieczora. Liczne pożary
utrudniają Powstańcom zorganizowanie stanowisk obronnych. Mjr Stanisław
Błaszczak „Róg” zarządza ewakuację do Śródmieścia ludności ze szczególnie
zagrożonych rejonów dzielnicy. W Śródmieściu pod ostrzałem ciężkiej artylerii i
bombami giną cywile. Pociski rujnują zabudowę między Nowym Światem a Placem
Napoleona. Okolice Twardej, Pańskiej, Śliskiej i Siennej są systematycznie
niszczone. Zburzona zostaje m.in. drukarnia Wojskowych Zakładów Wydawniczych AK
przy ul. Szpitalnej oraz gmach PKO na rogu Jasnej i Świętokrzyskiej. Powstańcy
odpierają niemieckie ataki. Wypierają Niemców z Krakowskiego Przedmieścia na
Nowy Świat, z pl. Małachowskiego na Mazowiecką, z Chłodnej na Grzybowską.
Kompania por. Andrzeja Romockiego „Morro” obsadza drukarnię słynnej firmy
wydawniczej Michała Arcta przy ul. Czerniakowskiej 225. Trwają bombardowania
lotnicze Mokotowa. Brytyjczycy żądają od władz Związku Sowieckiego pomocy dla
Powstania. Czołgi niemieckie miażdżą płytę Grobu Nieznanego Żołnierza.
5 września, Niemcy kontynuują natarcie na Powiśle. Pod osłoną czołgów ich
piechota naciera z trzech stron. Obsadza potężny gmach Państwowego Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych przy ul. Kopernika. Niemcy zajmują wkrótce ulice
Sewerynów, Oboźną, Leszczyńską. Wieczorem, wobec całkowitego wyczerpania
amunicji, pod dowództwem kpt. Stanisława Skibniewskiego „Cubryny” Powstańcy
opuszczają ruiny gmachu Elektrowni. Trwa ewakuacja ludności cywilnej do
Śródmieścia. Trwa silny ostrzał artyleryjski i bombardowania rejonu Jasnej i
Szpitalnej. Powstańcy powstrzymują natarcie niemieckie na pozycje w ruinach
Komendy Policji i w kościele św. Krzyża oraz na całej linii ul. Królewskiej.
Intensywnie bombardowane Śródmieście płonie. Ludność ewakuuje się do nieco
spokojniejszej, południowej części Śródmieścia. Powstańcy obsadzają skarpę przy
Frascati i zabezpieczają połączenie Czerniakowa ze Śródmieściem przez ul.
Książęcą. Dowódcą oddziałów powstańczych na Czerniakowie zostaje płk Jan
Mazurkiewicz „Radosław”. Jego zastępcą zostaje dotychczasowy dowódca tego
rejonu, kpt. Zygmunt Netzer „Kryska”. Sztab Komendanta Okręgu przenosi się do
solidnego i nowoczesnego gmachu kina „Palladium” przy ul. Złotej 7/9. Komenda
Główna AK znajduje lokum w budynku tzw. małej PAST-y przy ul. Piusa XI.
Prezydent Roosevelt zawiadamia premiera Churchilla, że według informacji wywiadu
amerykańskiego Powstańcy opuścili Warszawę.
