II Wojna Światowa

20 – 26 września

20 września, odcięci, zdziesiątkowani obrońcy Przyczółka
Czerniakowskiego odpierają ataki nieprzyjaciela.
Trwają zacięte walki o
poszczególne domy przy Wilanowskiej, Idźkowskiego i Solcu. Na Żoliborz nocą z 19
na 20 września przeprawia się kolejna grupa żołnierzy 6. pułku piechoty,
wzmacniając uchwycony przyczółek na Kępie Potockiej. Dopiero tego dnia dowódca
Żoliborza, ppłk Mieczysław Niedzielski „Żywiciel”, dowiaduje się o obecności
żołnierzy 6. pp na lewym brzegu Wisły. Komendant Główny AK gen. Tadeusz
Komorowski „Bór” wydaje rozkaz przeorganizowania oddziałów powstańczych Armii
Krajowej w regularne oddziały Wojska Polskiego. Utworzony zostaje Warszawski
Korpus AK pod dowództwem gen. bryg. Antoniego Chruściela „Montera”. Jego
zastępcą zostaje płk Karol Ziemski „Wachnowski”. W skład Korpusu wchodzą trzy
dywizje piechoty: 8. DP im. Romualda Traugutta, złożona z oddziałów walczących
na Żoliborzu i w Puszczy Kampinoskiej – p.o. dowódcy ppłk „Żywiciel”; 10. DP im.
Macieja Rataja, złożona z oddziałów walczących na Mokotowie – p.o. dowódcy ppłk
Józef Rokicki „Karol”; 28. DP im. Stefana Okrzei, złożona z oddziałów walczących
w Śródmieściu – dowódca płk Franciszek E. Pfeiffer „Radwan”. Poszczególne pułki
zachowują numerację z roku 1939. Ponadto, dla podtrzymania tradycji powstańczej,
oddziały zachowują dotychczas używane nazwy. Komenda Główna i Komenda Okręgu AK
ujawniają nazwiska oficerów. Następnego dnia publikuje je prasa powstańcza.

21 września, trwa nieprzerwany napór nieprzyjaciela na Przyczółek
Czerniakowski.
Powstańcy pod dowództwem kpt. Ryszarda Białousa „Jerzego”,
wraz z żołnierzami 1. Armii WP pod dowództwem mjr. Stanisława Łatyszonka
utrzymują już tylko skrawek wybrzeża oraz dwa domy – Solec 53 i Wilanowska 1 na
rogu ul. Solec. Śródmieście pozostaje pod nękającym ostrzałem artylerii.
Powstańcy niszczą barykadę nieprzyjacielską na rogu Al. Jerozolimskich i
Brackiej. W zachodniej części Śródmieścia udaje się odeprzeć niemieckie natarcie
na fabrykę Bormana przy ul. Towarowej. Na Żoliborzu niemieckie natarcie na Kępę
Potocką likwiduje desant 6. Pułku Piechoty. Niedobitki desantu ewakuują się na
prawy brzeg Wisły. Nieświadome tego faktu oddziały powstańcze o świcie atakują
Marymont. Docierają do ul. Promyka, oczekując żołnierzy 6. PP, mających przebić
się zza rzeki. Osamotnieni, żołnierze AK wycofują się, niszcząc uprzednio
umocnienia zdobytych stanowisk niemieckich.

22 września, obrońcy Przyczółka Czerniakowskiego bezskutecznie próbują
przebić się na Saską Kępę.
Kpt. Ryszard Białous „Jerzy” i mjr Stanisław
Łatyszonek decydują się na przebicie do Śródmieścia Południe. Oddziały gen.
Heinza Rohra przygotowują się do generalnego natarcia na Mokotów.

23 września, pada Przyczółek Czerniakowski. W nocy z 22 na 23 września
obrońcy Czerniakowa podejmują próbę przebicia się do Śródmieścia. Jedynie
niewielkiej, pięcioosobowej grupce z kpt. Ryszardem Białousem „Jerzym” na czele
udaje się dotrzeć do obsadzonego przez Powstańców gmachu YMCA przy Konopnickiej.
Reszta oddziału dostaje się do niewoli. Niemcy pacyfikują dzielnicę. Pallotyn,
ks. Józef Stanek „Rudy”, kapelan zgrupowania „Kryska”, ginie na Solcu,
powieszony przez Niemców. Wzmaga się niemiecki napór na Mokotów. Trwa wzmożony
ostrzał artyleryjski i bombardowania z powietrza. Silnie ostrzeliwane są okolice
Al. Niepodległości.

24 września, głównym celem ataku staje się Mokotów. W godzinach porannych
rozpoczyna się generalne natarcie oddziałów niemieckich. Atak piechoty wspierają
artyleria, lotnictwo i oddziały pancerne. Po zaciętych walkach na odcinkach
południowym i południowo-wschodnim, Niemcy opanowują Królikarnię. Niszczą
wysuniętą placówkę powstańczą przy Puławskiej 162 i docierają do linii ul.
Ksawerów. Nocne natarcie oddziałów AK w celu odzyskania tego terenu kończy się
niepowodzeniem. Na wschodnim odcinku obrony Mokotowa Powstańcy pod naporem
czołgów wycofują się na linię ul. Konduktorskiej. Pozostałe pozycje powstańcze
zostają utrzymane. Obie strony ponoszą duże straty w ludziach.

25 września, od wczesnych godzin porannych nieprzyjaciel kontynuuje natarcie
na Mokotów z południa i zachodu.
Trwają zacięte walki na odcinku
południowym. Szkoła przy ul. Woronicza siedmiokrotnie przechodzi „z rąk do rąk”.
Po zachodniej stronie batalion „Olza” pod naciskiem wroga wycofuje się z linii
Al. Niepodległości ulicami Goszczyńskiego i Odyńca w kierunku ul. Krasickiego.
Powstańcy tracą ważny punkt oporu – „Redutę Alkazar” na rogu Al. Niepodległości
i Odyńca. Oddziałom AK, walczącym na południe od ul. Malczewskiego, grozi
odcięcie. Siły niemieckie przesuwają się z ul. Malczewskiego ku Puławskiej.
Powstańcy ponoszą dotkliwe straty. Na terenach zajętych przez wroga dochodzi do
grabieży, podpaleń i mordów. Na Żoliborzu i w Śródmieściu panuje względny
spokój. Pod gruzami domu przy Marszałkowskiej 129 ginie ppor. Eugeniusz Lokajski
„Brok”, wybitny sportowiec, olimpijczyk. Podczas Powstania jest oficerem
łącznikowym kompanii „Koszta” i dokumentalistą.

26 września, zgodnie z rozkazem ppłk. Józefa Rokickiego „Karola”, ok. godz. 4
rano rozpoczyna się ewakuacja kanałami oddziałów powstańczych z Mokotowa do
Śródmieścia.
Niemcy piętrzą w kanałach wodę, przez włazy wrzucają granaty,
chemikalia i worki z piaskiem. Mokotów jest nadal celem nieustannych,
zmasowanych ataków nieprzyjaciela. Po całodziennych krwawych walkach Niemcy
spychają załogę Mokotowa na niewielki obszar, ograniczony ulicami Różaną,
Kazimierzowską, Ursynowską i Puławską. Gen. Antoni Chruściel „Monter” kieruje do
ppłk. „Karola” depesze nakazujące dalszą obronę dzielnicy. Rozkazy nie dochodzą
na czas. Ppłk „Karol” wraz ze sztabem 10. DP przechodzi kanałami do Śródmieścia.
Dowództwo niemieckie występuje z propozycją rokowań kapitulacyjnych. Spotkanie z
parlamentariuszami niemieckimi ma miejsce w Śródmieściu, na ul. Łuckiej.

Back to top button