16 sierpnia, od rana nieprzyjaciel utrzymuje nękający
ostrzał artyleryjski i moździerzowy Starego Miasta. Niemcom udaje się opanować
klasztor Kanoniczek przy pl. Teatralnym. Nie udają się próby odbicia
budynku. Mjr Mieczysław Chyżyński „Pełka” odpiera silne ataki wroga na gmach
Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych przy ul. Sanguszki z ulic Rybaki i
Zakroczymskiej. Niemieckie natarcie na Rynek Starego Miasta załamuje się na
zaciekle bronionych barykadach u wlotu ulic Podwale, Piwnej i Świętojańskiej. W
nocy bataliony „Czata 49” i „Zośka” podejmują spóźniony o dobę atak, mający na
celu połączenie z oddziałami idącymi z Kampinosu. Batalion „Czata 49” wypiera
Niemców ze Stawek i utrzymuje pozycje przez trzy godziny. Wycofuje się z braku
wsparcia od strony Powązek. Natarcie batalionu „Zośka” załamuje się w okolicy
Nalewek. Nieprzyjaciel kontynuuje natarcie na północne Śródmieście. W okolice
Lasek przybywa mjr Alfons Kotowski „Okoń”, z zadaniem objęcia dowództwa nad
oddziałami w Puszczy Kampinoskiej i zorganizowania odsieczy dla walczącej
stolicy. Pod gruzami kamienicy przy ul. Przejazd giną dwaj wybitni poeci –
pchor. Zdzisław Leon Stroiński „Chmura” i jego przyjaciel, Tadeusz Gajcy
„Topór”. Stalin zawiadamia premierów Churchilla i Mikołajczyka, że władze
sowieckie odcinają się od „warszawskiej awantury”.
17 sierpnia, nieprzyjaciel prowadzi silny ostrzał Starego Miasta, burząc
kamieniczki. Płoną m.in.: katedra Św. Jana, kościół Najświętszej Marii Panny na
Nowym Mieście, Ratusz przy pl. Teatralnym. Lotnictwo niemieckie bombarduje Rynek
Starego Miasta oraz ulice Miodową, Kapucyńską, Hipoteczną. Silny ostrzał
artyleryjski sięga gmachu Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych przy ul.
Sanguszki. Po południu na Muranowie niemiecka piechota, pod osłoną czołgów,
naciera od strony Dworca Gdańskiego i Fortu Traugutta na Zajezdnię Tramwajową.
Bronią jej oddziały ppłk. Jana Szypowskiego „Leśnika” i plutony batalionu „Czata
49”. Powstańcy odpierają atak nieprzyjaciela. W godzinach wieczornych Niemcy
atakują barykadę na Lesznie, wykorzystując jako osłonę grupę kobiet. Powstańcom
udaje się powstrzymać wroga. Niemcy podejmują kolejną próbę opanowania
północnego Śródmieścia. Nacierają z ul. Towarowej i od północy, wzdłuż Żelaznej,
Walicowa, Ciepłej, Rynkowej i Granicznej. Od południa, z rejonu pl.
Starynkiewicza i Dworca Towarowego, prowadzą ostrzał Domu Kolejowego i Dworca
Pocztowego. Powstańcy skutecznie odpierają ataki nieprzyjaciela. Niemcom udaje
się opanować Koszary Policji przy ul. Ciepłej i magazyny żywnościowe firmy
„Pluton” przy ul. Grzybowskiej. W godzinach popołudniowych wróg atakuje z Ogrodu
Saskiego, w kierunku Królewskiej i Marszałkowskiej. Ok. godz. 21, dzięki
przybyłym w porę posiłkom, Powstańcom udaje się odeprzeć Niemców na pozycje
wyjściowe. W Śródmieściu południowym stałym terenem walk jest rejon Polna –
Politechnika – Wspólna. Na Żoliborzu Powstańcy odpierają natarcie z gmachu
Instytutu Chemicznego w kierunku pl. Henkla, ponosząc przy tym dotkliwe straty.
Na Mokotowie ppłk Stanisław Kamiński „Daniel” na rozkaz płk. Antoniego
Chruściela „Montera” obsadza rejon Sielc i Sadyby. Przygotowuje się też do
współdziałania z oddziałami powstańczymi, przebijającymi się do Warszawy z Lasów
Chojnowskich.
18 sierpnia, od rana lotnictwo niemieckie bombarduje Stare Miasto, zwłaszcza
okolice Rynku i Banku Polskiego przy Bielańskiej. Trwa silny ostrzał
artyleryjski i moździerzowy okolic PWPW przy ul. Sanguszki, szpitala Jana Bożego
przy Bonifraterskiej i Muranowa. Zacięte walki toczą się o rejon Zajezdni
Tramwajowej przy ul. Sierakowskiej, gdzie oddziały ppłk. Jana Szypowskiego
„Leśnika” ponoszą duże straty. Sam dowódca zostaje ciężko ranny. Od ostrzału
nieprzyjacielskiego cierpi również rejon pl. Zamkowego. Płonie Podwale, Piwna i
Świętojerska. W okolicy katedry, na Miodowej, Piwnej i na Podwalu przez cały
dzień toczą się walki. W Śródmieściu kpt. Wacław Stykowski „Hal” wykorzystuje
chwilową bierność wroga i w wyniku udanego natarcia wypiera nieprzyjaciela z
linii ul. Grzybowskiej w stronę Krochmalnej. Powstańcy odzyskują Koszary Policji
przy ul. Ciepłej oraz magazyny firmy „Pluton” przy Grzybowskiej. W południowej
części Śródmieścia czwarty dzień trwają zacięte walki o rozległy teren
Politechniki. W nocy z 17 na 18 sierpnia oddziały z górnego Mokotowa: kompania
B-3 pułku „Baszta”, pluton PAL i oddziały rtm. Andrzeja Czajkowskiego „Gardy”
obsadzają Sielce, część Czerniakowa oraz Sadybę. W ciągu dnia silne
przeciwnatarcie niemieckie zmusza Powstańców do opuszczenia fabryki przy
Belwederskiej oraz odcinka ul. Czerniakowskiej. Sadyba pozostaje w rękach
polskich. Płk Antoni Chruściel „Monter” mianuje ppłk. Józefa Rokickiego „Karola”
dowódcą Obwodu Mokotów.
19 sierpnia, nieprzyjaciel rozpoczyna generalne natarcie na Stare Miasto.
Oddziały piechoty niemieckiej atakują Bonifraterską, Ogród Krasińskich, pl.
Krasińskich, Tłomackie i Bielańską. Trwa zażarta walka w ruinach katedry i na
pobliskiej ul. Brzozowej. Oddziały powstańcze odpierają szturm po szturmie.
Lotnictwo niemieckie kontynuuje bombardowania. Wszędzie unoszą się słupy ognia i
dymu. Płoną zabytkowe kościoły. Życie dzielnicy przenosi się do piwnic.
Równocześnie z natarciem oddziałów gen. Reinefartha na Stare Miasto, siły bojowe
gen. Rohra przystępują do natarcia na południową część Śródmieścia. Ze
szczególną siłą atakowany jest teren Politechniki. Niemcy stopniowo wypierają
Powstańców z poszczególnych budynków. Obrona koncentruje się na gmachu głównym
Politechniki. Niemcy wprowadzają do akcji czołgi. Powstańcy opuszczają
zrujnowany, płonący gmach główny i obsadzają parzystą stronę ul. Noakowskiego.
Aż do końca Powstania przebiega tędy linia frontu. W nocy z 19 na 20 z Puszczy
Kampinoskiej wyrusza na Żoliborz grupa Powstańców w sile ok. 550 żołnierzy.
Dowodzi mjr Alfons Kotowski „Okoń”. Części oddziału nie udaje się dotrzeć do
stolicy. Ostrzelani z broni maszynowej, tracą łączność z dowództwem i powracają
do puszczy. Pozostali docierają na Żoliborz i dołączają do oddziału por. Witolda
Pełczyńskiego „Witolda”. Stan oddziału po połączeniu wynosi ok. 750 żołnierzy.
Ppłk Mieczysław Niedzielski „Żywiciel” kieruje go do natarcia na Dworzec
Gdański, by zyskać połączenie ze Starym Miastem. Nocą z 18 na 19 sierpnia
Powstańcy uderzają z Sadyby na Wilanów i Wolicę, by dać wsparcie przebijającym
się z Lasów Chojnowskich i Kabackich oddziałom ppłk. Mieczysława Sokołowskiego
„Grzymały”. Z powodu silnej obrony niemieckiej załamuje się szturm na park i
Pałac Wilanowski. Powstańcy ponoszą dotkliwe straty, m.in. ginie ppłk
„Grzymała”. Ostatecznie na Sadybę przebija się ok. 370 dobrze uzbrojonych ludzi,
reszta wycofuje się do lasów. W ciągu nocy z 19 na 20 sierpnia na Sadybę dociera
jeszcze kilka plutonów z Lasu Kabackiego.
20 sierpnia, trwa generalne natarcie sił niemieckich na Stare Miasto.
Ostrzał artyleryjski i bombardowania lotnicze poprzedzają kolejne ataki
nieprzyjaciela na wszystkich odcinkach: zachodnim od ul. Długiej i pl.
Krasińskich, wschodnim – od Wybrzeża Gdańskiego przez ul. Boleść w kierunku
Kościelnej i Długiej, z jednoczesnym naciskiem od południa i północy. Niemcom
udaje się wtargnąć z ul. Tłomackie na Bielańską i zająć północną część Banku
Polskiego. Po zaciekłej walce zajmują również Pałac Mostowskich. Trwa wzmożony
napór wroga na Stare Miasto od strony Muranowa. W nocy z 20 na 21 sierpnia
oddziały powstańcze zostają zmuszone do wycofania się z zajmowanego terenu.
Przechodzą m.in. do gmachu PWPW przy ul. Sanguszki. Niemcy całkowicie opanowują
Muranów, kontrolując odtąd cały teren pomiędzy ulicami Nalewki a Bonifraterską.
W Śródmieściu, w nocy z 19 na 20 sierpnia, oddziały powstańcze pod dowództwem
rtm. Henryka Roycewicza „Leliwy” przystępują do natarcia na potężny,
ośmiopiętrowy gmach Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej, tzw. PAST-y, przy
ul. Zielnej 37/39. W akcji uczestniczą m.in. oddziały z IX zgrupowania rtm. „Leliwy”,
pluton szturmowy z kompanii „Koszta”, dwa patrole saperów, kobiecy patrol
minerski, dwa patrole miotaczy płomieni, specjalna ekipa straży ogniowej.
Dotychczasowe próby zdobycia PAST-y załamywały się, ze znacznymi stratami
własnymi, wobec przewagi ogniowej Niemców, zamkniętych w ufortyfikowanym gmachu.
Po kilkunastu godzinach ciężkiej walki Powstańcy zdobywają gmach PAST-y,
likwidując w ten sposób uciążliwy punkt ostrzału. Straty wroga wynoszą 38
zabitych. Do niewoli dostaje się 121 Niemców z różnych formacji, w tym wielu
rannych i poparzonych. Straty powstańcze wynoszą nie mniej niż 17 zabitych.
Powstańcy ze zgrupowania „Chrobry II” obsadzają magazyny Hartwiga na rogu
Towarowej i Pańskiej. Jest to najdalej na północ wysunięta placówka powstańcza w
tym rejonie.
21 sierpnia, Niemcy kontynuują bombardowania lotnicze i ostrzał artyleryjski
Starego Miasta. W dzielnicy wybuchają nowe pożary. Płonie m.in. budynek
Arsenału na rogu Nalewek i Długiej. Po jego ewakuacji w budynku pozostaje tylko
jedna kompania z batalionu „Chrobry I”. Powstańcom udaje się wyprzeć wroga z
prawego skrzydła gmachu Banku Polskiego przy Bielańskiej i z klasztoru
Kanoniczek oraz odeprzeć ataki na Ratusz i Pałac Blanka. Nieprzyjaciel
koncentruje się na natarciu w kierunku pl. Krasińskich. Od strony Zamku
Królewskiego atakuje Świętojańską i Kanonię. Toczą się walki o katedrę.
Powstańcy utrzymują swoje pozycje. W Śródmieściu Północ od rana trwa ostrzał
pozycji zgrupowania „Chrobry II”. Równocześnie oddziały RONA atakują od strony
Al. Jerozolimskich i ul. Towarowej. Około godz. 17 natarcie się załamuje. W nocy
z 20 na 21 oddziały powstańcze Obwodu Żoliborz i z Kampinosu pod dowództwem mjr.
Alfonsa Kotowskiego „Okonia” atakują Dworzec Gdański. Silny ogień wroga załamuje
natarcie i uniemożliwia połączenie Starówki z Żoliborzem. Powstańcy ponoszą
dotkliwe straty. Oddziały polskie odpierają atak niemiecki na Sadybę od strony
Wilanowa. Główną pozycję obronną zajmują przy ul. Okrężnej, dookoła Fortu
Dąbrowskiego. Niemcy wysadzają Pawiak w powietrze. Kino „Palladium” prezentuje
drugą kronikę powstańczą, ze zdjęciami z dnia poprzedniego, także ze zdobycia
PAST-y.
22 sierpnia, na Starym Mieście Powstańcy odpierają atak czołgów i piechoty
niemieckiej na barykady na Nalewkach i Długiej, broniące dostępu do pl.
Krasińskich. Wieczorem, po ciężkich walkach, Niemcy obsadzają zrujnowany
Arsenał. Reszta załogi powstańczej opuszcza budynek i przechodzi do pobliskiego
Pasażu Simonsa na rogu Długiej i Nalewek. W Śródmieściu oddziały powstańcze
przystępują do natarcia na gmach tzw. małej PAST-y przy ul. Piusa XI. W
północnej części Śródmieścia Powstańcy odpierają natarcie wroga na fabrykę
Bormana przy ul. Towarowej. Piechota niemiecka atakuje pod osłoną czołgów z pl.
Małachowskiego barykady u wylotu ulic Traugutta i Mazowieckiej. Powstańcy
zdobywają placówkę niemiecką w restauracji „Cristal” na rogu Al. Jerozolimskich
i Brackiej, ostrzeliwującą przejście przez Aleje. Ok. godz. 2 w nocy rusza
drugie natarcie na Dworzec Gdański. Uczestniczą w nim oddziały powstańcze z
Żoliborza i Kampinosu pod dowództwem ppłk. Mieczysława Niedzielskiego
„Żywiciela”. Natarcie od strony Starego Miasta wspierają oddziały pod dowództwem
mjr. Wacława Janaszka „Bolka”. Natarcie załamuje się pod silnym ostrzałem
nieprzyjaciela. Oddziały powstańcze wycofują się przed świtem z ogromnymi
stratami. W obu atakach liczba zabitych i rannych sięga ok. 500 osób. Na Mokotów
przedziera się kanałami nowy dowódca Obwodu V, ppłk Józef Rokicki „Karol”.
Dzieli organizacyjnie podległy mu teren na Mokotów Dolny, obejmujący rozległe
przestrzenie Sielc, Czerniakowa i Sadyby, i Mokotów Górny, na zachód od ul.
Puławskiej. Na tym terenie walczy Pułk „Baszta”.
