Za czasów Bolesława II Śmiałego cała Europa patrzała w stronę konfliktu papiesko-cesarskiego, który przeszedł do historii jako spór o inwestyturę, czyli kwestię czy władza świecka ma prawo wpływać na władzę kościelną.
Możliwość wyrwania się Kościoła spod władzy cesarzy otworzyła śmierć cesarza Henryka III, który wcześniej zdetronizował niewygodnego papieża Grzegorza VI i uwięził go w Niemczech. Na papieża wyznaczył uległego mu Klemensa II. Działo się to w 1046 roku. Wraz ze śmiercią Henryka III władza królewska przeszła w ręce sześcioletniego wówczas Henryka IV.
W Kościele rozwinął się prąd reforamtorski optujący za silną papieską władzą, a także za zniesieniem świętokupstwa (zwyczaj nabywania godności kościelnych za pieniądze) oraz dążący do poprawy nazbyt rozluźnionych obyczajów kleru.
Szczyt konfliktu przypadł na czasy Hildebranda, syna chłopa z Toskanii. Został on w 1073 roku jednym z największych papieży – przyjął imię Grzegorz VII. W 1075 roku wydał dokument Dictatus papae gdzie XII punkt głosił, że papież ma prawo odwoływać z tronu cesarzy. Oznaczało to obrót o 180 stopni w stosunku do dotychczasowych zależności. Nic dziwnego, że Kościół musiał szukać sojuszników wśród krajów Europy. Zostali nimi: Polska, Węgry i Hiszpania.
Cesarz Henryk IV postanowił nie poddawać dotychczasowych przywilejów. W styczniu 1076 roku zwołał do Wormacji przychylnych sobie biskupów niemieckich, by zakwestionowali legalność panowania Grzegorza VII i unieważnili wszystkie jego decyzje.
Papież sięgnął po broń wcześniej nie stosowaną. Wyklął cresarza – odtąd poddani nie byli zobligowani być mu poszłusznymi. Automatycznie aktywowało to opozycję książąt niemieckich, którzy chcieli zdetronizować Henryka IV. Ten postanowił poddać się woli papieża i prosić go o przebaczenie. Wyruszył na spotkanie z nim do zamku Canossa (należącym do hrabiny toskańskiej Matyldy). Nim uzyskał przebaczenie przez trzy dni odbywał upokarzającą pokutę „…stojąc u bram zamku, zdjąwszy szaty królewskie, boso … (błagał) …z wielkim płaczem zmiłowania apostolskiego…”
Papież cofnął klątwę 28 stycznia 1077 roku. Siedem lat później zmarł po wcześniejszym wygnaniu z Rzymu. Rządy w państwie Kościelnym objął Klemens III popierany przez Henryka IV.
