Obszar współczesnej Warszawy leży nad Wisłą, w najniższej części Niziny Mazowieckiej. Jest to miasto stołeczne państwa polskiego.
Początki Warszawy
Na podstawie analizy znalezisk archeologicznych wiadomo, iż w okolicach Zamku i Wieży Grodzkiej trafiono na ślad grodu z końca XIII wieku. Gród, a później zamek ulokowano na brzegu skarpy wiślanej. Nowo powstałe miasto wcześnie otrzymało mury od strony lądu, natomiast od strony Wisły nie było obwarowane.
Miasto Warszawa w centrum posiadało obszerny, czworoboczny rynek, a z jego naroży wybiegały dwie prostopadłe do siebie ulice. Wraz z założeniem miasta powstał kościół Św. Jana w formie obecnego prezbiterium, do którego w XIV wieku dobudowano trzy nawy, a w XVI wieku 70-ciometrową wieżę. Była to zarazem fara dla miasta i kaplica zamkowa. Ważną budowlą wówczas był dom wójta, wzniesiony na rogu Rynku, jako że Ratusz – siedziba władz miejskich powstał dopiero później.
Z czasem na północ od Starego Miasta, też na lewym brzegu Wisły ukształtowała się osada handlowa Nowe Miasto, zwana Świętojerską (od miejscowej świątyni).
Warszawa książęca
Taką Warszawę zastał książę Bolesław II, który w 1294 roku objął władzę nad południowym Mazowszem, po czym przekazał miasto swemu starszemu synowi – Ziemowitowi. Wkrótce jednak w Warszawie osiadł młodszy syn – Trojden, a od 1374 roku sprawował tu władzę syn Trojdena – Książę Janusz I. Po kilku pożarach Warszawy książę ten zawarł umowę z mieszkańcami, iż będą naprawiać mury obronne w zamian za przywileje, m.in. dochody z 5 wsi podwarszawskich: Jazdowa, Wielkiej Woli, Mostków, Wawrzyszewa i Młocin. Z czasem umożliwiło to wykupienie tych wiosek na rzecz miasta. W 1406 r przekształcono archidiakonat czerski w warszawski. Wkrótce Warszawa uchodziła za stolicę południowego Mazowsza.
Warszawa miastem
4 marca 1413 r książę Janusz w Czersku potwierdził prawa miejskie Warszawy. Szczegółowo wyliczył stare i nowe uprawnienia i przywileje. To przyniosło zmiany w układzie terytorialnym, rozróżniono Stare Miasto z wsią Solec i Nowe Miasto z terenami przyległymi.
W 1422 roku Warszawa wzięła udzia w zawieraniu pokoju między Polską i Zakonem krzyżackim jako gwarant warunków traktatu. Był to już wówczas ważny punkt handlowy oraz ośrodek administracyjno-polityczny. Tu odbywały się wiece książęce, a począwszy od Janusza I składano w kolegiacie Św. Jana zwłoki mazowieckich władców.
Zmieniał się też wygląd Warszawy. Stare miasto otoczone było podwójnymi murami zwieńczonymi basztami. Dla przybyszów dostepne były dwie bramy – Brama Dworzan (późniejsza Krakowska) i Brama Nowomiejska. Na środku Rynku na przełomie XIV/XV wieku zbudowano Ratusz otoczony kramami, a w pobliżu zachodniej części murów kościół i klasztor augustianów Św. Marcina ze szpitalem Św. Ducha dla ubogich i starców. W obrębie murów mieszkali mieszczanie bogatsi, zaś ubożsi i rolnicy przeszli na przedmieścia.
Inny charakter miało Nowe Miasto. Zostało one założone na planie regularnym, punktem centralnym był niemal kwadratowy Rynek. Dwie znaczniejsze tu budowle to kościół i klasztor Św. Jerzego i parafialny kościół Panny Maryi. Charakter przemysłowo-handlowy osada zyskiwała przez liczne browary, spichlerze czy młyny.
Wraz z rozwojem politycznym i gospodarczym następował rozkwit kulturalny. Warszawiacy studiowali w szkołach parafilanych, ale i na uniwersytecie, poza tym zaczęła się rozwijać sztuka malarska.
Królewskie miasto
25 sierpnia 1526 r przez Bramę Nowomiejską do Warszawy wjechał król Zygmunt Stary, biorąc Mazowsze i Warszawę w królewskie władanie. Chcąc sobie zaskarbić popularność zatwierdził dawne przywileje i nadał nowe, poza tym zakazał Żydom żyć w mieście, co zakończyło ich klęską długie spory z mieszkańcami Warszawy. W 1529 r w Warszawie odbył się sejm walny. Zygmunt Stary troską otaczał fortyfikacje, Ratusz i publiczne budowle Starego Mista. W 1545 roku Ratusz zyskał zegar na wieży.
Po śmierci Zygmunta Starego królowa Bona nadal modernizowała Warszawę – w 1548 r wprowadzono nowoczesną straż ogniową. Nowy władca – Zygmunt August podczas sejmu w 1556 r ustanowił podatek „brukowy”, ściągany od każdego wjeżdżającego do miasta wozu. Prawdziwym sukcesem było ustanowienie w 1569 r Warszawy miejscem sejmów walnych koronnych w Polsce. Wkrótce rozpoczęto budowę mostu przez Wisłę. Napływ magnatów i urzędników spowodował powstanie pałaców poza murami miasta, gdyż wewnątrz brakowało miejsca.
Stolica Rzeczypospolitej
W 1596 r król Zygmunt III Waza podjął decyzję o przeniesieniu siedziby królewskiej z Krakowa do Warszawy. Cały dwór wraz z królem na stałe osiadł w Warszawie dopiero w 1611 r. i odtąd tutaj skupiało się życie wielonarodowościowej Rzeczypospolitej. Rozbudowano Zamek, a w mieście w 1607 r zbudowano wodociągi. Powstało również wiele kościołów, które prócz funkcji kultowych pełniły rolę sal odczytowych i koncertowych. Król Zygmunt był znawcą i miłośnikiem sztuki, toteż artystom i ich poczynaniom grosza nie szczędził. Stolica była też świadkiem odmiennych widowisk -egzekucji. Najstraszniejszą była egzekucja Michała Piekarskiego, który chciał zabić króla.
Już po śmierci Zygmunta (1632 r), za czasów syna – Władysława IV, powstała kolumna Zygmunta ku czci władcy (1644 r). U zbiegu Długiej i Bielańskiej stanął w połowie XVII w Arsenał Rzeczypospolitej, pełniący ważną rolę w systemie fortyfikacyjnym. Większość budynków w mieście było drewnianych, jednak nie z powodu ubóstwa, ale na skutek powszechnej wówczas opinii, iż domy drewniane są znacznie zdrowsze niż murowane.
Najazd Szwedów
W 1655 r na Polskę najechali Szwedzi. Warszawa, zupełnie nie przygotowana na wojnę, nie mogła się im oprzeć, toteż, kiedy Karol Gustaw dotarł do Bramy Nowomiejskiej, ogłoszono kapitulację. Po roku oddziały króla Jana Kazimierza oblężyły stolicę i po krwawych walkach 1 lipca 1656 r polskie wojska zwycięsko wkroczyły do straszliwie zniszczonego i splądrowanego miasta.
W trakcie odbudowy Jan III Sobieski wzniósł Wilanów – piękny pałac barokowy, a później August II pałac i Ogród Saski. W 1740 r Konarski założył w mieście szkołę Collegium Nobilium.
Czasy Poniatowskiego
Król Stanisław August Poniatowski, koronowany był w 1764 r (po raz pierwszy w Warszawie). Jego panowanie to epoka wyjątkowego rozkwitu miasta we wszystkich dziedzinach. Wzrosła liczebnie ludność, utworzyła się inteligencja, stolica poszerzyła swe granice. W latach 1777-1795 Łazienki stały się rezydencją letnią, a pałac perłą architektoniczną.
Powstawały zakłady przemysłowe, Poprawiły się warunki higeniczne miasta, gdyż założono ogólny cmentarz Powązkowski. W 1766 r władca założył pierwszą całkowicie świecką Szkołę Rycerską, powstała też Komisja Edukacji Narodowej, rozwijało się drukarstwo i księgarstwo.
Rozbiory i Kongres Wiedeńsk
W 1792 r armie carycy Katarzyny II wkroczyły w granice RP i rozpoczęły się rozbiory. Jednocześnie zrodził się ruch oporu, w efekcie czego 24 marca 1793 r rozpoczęło się powstanie na czele z Kościuszką. 17 kwietnia Warszawiacy rozbili rezydujących w mieście Rosjan. Niestety już w listopadzie stolica skapitulowała i dostała się Prusom. Mimo to kultura Polska nie umarła. W wyniku zwycięskiej wojny Napoleona z Prusami, Francuci wkroczyli do Warszawy w 1806 r, ale po klęsce Napoleona w 1813 r Warszawa została zajęta przez wojska carskie.
Traktat wiedeński w 1815 r powołał autonomiczne Królestwo Polskie. W tym czasie w Warszawie rozwijał się przemysł, w 1828 r utworzono Bank Polski. W latach 1823-24 przeprowadzono Aleje Jerozolimskie, które z czasem stały się ważną arterią miasta. Główne trakty obłożono brukiem. W tym czasie kwitło w mieście szkolnictwo, ważna była też kultura, tworzył Chopin, powstawały teatry…
Niestety, coraz częściej car łamał konstytucję, obywatele żyli w strachu. Jedyną formą oporu były organizacje spiskowe. W ten sposób doszło do powstania listopadowego w 1830 r. 25 stycznia 1831 r ogłoszono w W-wie detronizację Mikołaja I i powołano Rząd Narodowy, ale już we wrześniu miasto poddało się na skutek ataku carskiego.
W cieniu Cytadel
Po stłumieniu powstania car wprowadził wiele restrykcji. Zniszczył piękny Zoliborz i postawił tu potężną Cytadelę, która groziła miastu setkami armat i egzekucjami. Zlikwidowano większość szkół polskich. Od 1845 r powstawały za to linie kolei żelaznej, a od 1846 r działała Żegluga Parowa na Wiśle. W styczniu 1836 r. rozpoczęło się kolejne powstanie. Car szybko ogłosił stan wojenny, cele Cytadeli się zapełniły, a w sierpniu 1864 r na stokach Cytadeli zginęli przywódcy powstania, m.in. Romuald Traugutt.
Pod koniec XIX wieku znacznie wzrosła w Warszawie liczba ludności, miasto zaczęło się poszerzać. Budowa jednak przebiegała chaotycznie, poza tym koncentracja zabudowy przemysłowej niekorzystnie odbijała się na warunkach bytowych dzielnic mieszkaniowych. W 1879 r W-wa ujrzała światło elektryczne, a w 1903 r miasto otrzymało własną elektrownię
W 1881 r rozpoczęto budowę wodociągów i kanalizacji wg projektu W. Lindley’a. Ich uruchomienie było prawdziwą rewolucją. W miejscu ścieków wybudowano podziemne kanały, co znacznie poprawiło higienę stolicy i zmniejszyło śmiertelność. W tym czasie żyli tu: Maria Skłodowska-Curie, Henryk Sienkiewicz czy Bolesław Prus (Aleksander Głowacki).
Krwawy wiek XX
W początkach XX w Warszawa stała się centrum życia i myśli politycznej. W 1905 r rozpoczęła się rewolucja, przez stolicę przetaczały się demonstracje, bardzo częste były strajki robotników. w 1914 r wybuchnęła I wojna światowa. W sierpniu 1915 r W-wę opuścili Rosjanie, a wkroczyli Niemcy. W styczniu 1918 r miasto sparaliżował strajk powszechny, a we wrześniu Warszawa była wolna po 123 latach niewoli.
Lata powojenne to czas likwidacji skutków okupacji, powstawały fabryki, spółki akcyjne. Stolica w przededniu II wojny światowej była znanym i cenionym ośrodkiem naukowym.
1 września 1939 r spadły na miasto pierwsze bomby – rozpoczęła się wojna. Cała ludność stolicy stanęła do pomocy obrońcom, a jej zapał podsycał prezydent W-wy – Stefan Starzyński. 28 września, po ciężkich i nierównych walkach, po wielodniowych bombardowaniach z powietrza i ziemi podpisano umow kapitulacyjną Warszawy. To, co pozostało w stolicy po wrześniu 1939 r, zniszczono w latach następnych, a powodem tak gwałtownego ataku była rosnąca rola W-wy jako ogólnokrajowego centrum ruchu oporu. „Masakrowana” była nie tylko sama stolica, ale i jej mieszkańcy. 17 stycznia 1945 r Warszawa była wolna. Rozpoczęła się żmudna odbudowa miasta…
