Po II zjeździe PZPR przeobrażenia zachodzące w Polsce przebiegały zbyt wolno, aby zadowolić społeczeństwo. Nie rozwiązano wielu problemów, domagano się ukarania osób odpowiedzialnych za błędy stalinizmu. Jeszcze przed rokiem 56 dochodziło do wielu strajków, zakładano rady robotnicze, wydawano pisma (np. Życie Warszawy). Przełomowe znaczenie miały uchwały XX Zjazdu KPZR, znów odżyły spory o tradycje ruchu robotniczego, o komunizm, demokracje itp. W marcu zmarł nagle Bierut. PZPR nie mogło sobie dać rady z utworzeniem nowego programu. Wynikły zamieszki. Zaatakowano UBP. Podczas plenum KC zadecydowano o zwróceniu legitymacji partyjnej Gomułce. ZSRR zaniepokojone wrzeniem wśród robotników zaczęło marsz na Wawe. Załogi zakładów pracy zaczęły przygotowania do obrony. Do Polski przybył Chruszczow. Gdy Gomułka oświadczył, że jest w stanie opanować sytuacje doszło do obrad. Chruszczow wycofał wojska, sekretarzem został Gomułka. Na VIII plenum przyjęto program, który Gomułka przedstawił na wiecach: opowiedziano się za równoprawnością stosunków międzypartyjnych i międzypaństwowych w obozie krajów komunistycznych. Odrzucono dotychczasowe zarządzanie gospodarką narodową i demokratyzację stosunków politycznych, społecznych i gospodarczych. Podniesienie poziomu życia ludności uzależniono od wyników produkcyjnych, część przemysłu obronnego przestawiono na produkcję cywilną, zwiększono produkcje na rynek wewnętrzny. Uregulowano też kwestie polsko-radzieckie. Umożliwiono repatriacje Polaków, anulowano zadłużenie Polski na 2 mld rubli i umorzono kredyty.
Skutki października: zwolniono kar. Wyszyńskiego i odnowiono umowę państwo-Kościół, do Polski z ZSRR wróciło prawie 30 tys Polaków, zrehabilitowano ponad 1,5 mln więźniów politycznych, wycofano się z planów kolektywizacji rolnictwa, zlikwidowano specjalne sklepy dla elity ubekowo-partyjnej, odstąpiono od stalinowskich metod rządzenia krajem. Zapowiedziano poprawę poziomu życia ludności, rozwiązano ZMP.
Dekada lat 70tych.
Obradujące w 70 roku VII plenum PZPR zobowiązało nowe władze do podniesienia położenia materialnego najbiedniejszych rodzin, które odczuły bardzo ostatnie podwyżki cen. Gierek zwrócił się z przemówieniem do społeczeństwa, którym próbował je uspokoić, jednak wciąż wybuchały strajki. Zmusiły one władze do cofnięcia w 71 podwyżek cen. W 72 Sejm uchwalił Plan Społeczno Gospodarczy. W latach 71-73 wzrosła produkcja przemysłowa i rolnicza. Były to bardzo dobre efekty. Na wyobraźnię ludzi działał program mieszkaniowy, który do 90 roku miał zapewnić wszystkim mieszkania. Rozszerzono zakres opieki socjalnej, otworzono Fundusz Ochrony Zdrowia, finansowano budowę szpitali, wybudowano Hutę Katowice, Lubelskie Zagłębie Węglowe i Bełchatowskie Zagłębie Gorniczo-Energetyczne. Dopiero po 75 ujawniły się braki w przyjętej koncepcji rozwoju kraju. Za szybkim rozwojem wytwórstwa nie nadążały energetyka i surowce. Ministrowie byli bardzo samowolni, Zadłużenie kraju wzrosło do 22 mld $. Samospłata pożyczek okazała się nierealna. W 72 rozpoczęła się ref. administracji. Utworzono gminy, powołano wojewodów, w 75 zlikwidowano powiaty, utworzono wiele nowych urzędów. Zmiany te służyły tylko umocnieniu władzy KC PZPR. W 76 uchwalono nowelizacje Konstytucji. PZPR stało się hegemonem w państwie. Polska utraciła suwerenność na rzecz ZSRR. Na Wybrzeżu wciąż jednak panował kryzys. Były strajki, represje. Jednak w 76 zawiązało się Polskie Porozumienie Niepodległościowe. Wychodziło ono z założenia, ze suwerenem we własnym państwie może być tylko naród. Celem było odzyskanie przez Polskę suwerenności. Społeczeństwo było coraz bardziej niezadowolone. Ceny żywności podskoczyły o 100%. Znów manifestacje objęły Radom, Ursus, Płock itd.. W 76 V Plenum KC PZPR podjął uchwale o manewrze gospodarczym. Istotą zmian miało być ograniczenie inwestycji, zwiększenie produkcji rynkowej i eksportu oraz zmniejszenie zadłużenia zagranicznego. Nie zostały one zrealizowane. Wobec uczestników manifestacji zastosowano znów represje. Po 76 nastąpiła stagnacja, a po 79 spadek dochodu narodowego. Kryzys dotknął też kulturę i oświatę. Represje, jakie padły na robotników wywołały poruszenie. Zapowiedziano ich obronę. Stworzono Komitet Obrony Robotników, Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela. Powstawały studenckie komitety Solidarności. Ruchy te popierały kraje demokratyczne.
Rok 1980 – powstanie NSZZ Solidarność.
W 80 roku następował głęboki kryzys, któremu nawet VIII zjazd PZPR nie mógł zaradzić. Zaczęły wybuchać strajki – w Lublinie, na Dolnym Śląsku, w Wielkopolsce i na Wybrzeżu. Na czele Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego stanął Lech Wałęsa. Ruch strajkowy był bardzo zdyscyplinowany. Nie dochodziło do aktów wandalizmu. Rozmowy z komitetem prowadzili wicepremierzy. Podpisano wstępne umowy. Wydarzenia sierpnia`80 zapoczątkowały nowy okres dziejów Polski Ludowej. Obradujące plenum CK odwołało gierka z funkcji sekretarza, nastąpiły zmiany w Biurze Politycznym i Sekretariacie KC PZPR. NSZZ Solidarność (na czele z Lechem Wałęsą) stało się najliczniejszą centralą związkową. Najpierw skupiało robotników, w tym wielu członków PZPR. Sąd wojewódzki zarejestrował nowy związek (10.11.80). Solidarność powstawała też na terenach wiejskich. Władze państwowe nie chciały dopuścić do zarejestrowania Solidarności Rolników Indywidualnych, twierdząc, że są oni pracownikami najemnymi i nie maja potrzeby tworzenia związku zawodowego. Dopiero strajki skłoniły władze do ustępstw. PZPR świadome zagrożenia ze strony Solidarności specjalnie tworzyło sytuacje kryzysowe, którymi można by było obarczyć Solidarność. Jesienią`80 pojawiły się strajki, wzrosła inflacja, spadla produkcja, wzrosły tez place. Rząd przedstawił tę sytuacje jako wynik żądań Solidarności. W lutym`81 powołano na premiera gen. armii Jaruzelskiego. W przemówieniu prosił o 90 dni spokoju. W marcu działacze Solidarności zostali pobici przez Mo podczas obrad Wojewódzkiej Rady Narodowej. Tydzień później odbył się 4-godzinny strajk Solidarności obejmujący cały kraj. Rozpoczął się tez wkrótce proces członków kierownictwa KPN. Na IX Zjeździe PZPR uznano demokracje jako podstawowy system sprawowania władzy w kraju. W październiku w Gdańsku obradowała Solidarność. Wystosowano posłanie do ludzi pracy Europy Wschodniej, wzywające do pójścia w ślady Solidarności. W październiku na VI plenum KC PZPR sekretarzem KC został Jaruzelski. 11-12.12.81 na posiedzeniu NSZZ Solidarność zadeklarowano strajk powszechny oraz manifestacje publiczne – na 17 grudnia. Tak właśnie Solidarność doprowadziła do ogłoszenia stanu wojennego.
Stan wojenny:
W nocy z 12 na 13.12.81 Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego kierowana przez Jaruzelskiego przejęła władze na terytorium całego kraju. Był to organ samozwańczy. Wojsko, ZOMO i MO zajęły siedziby Solidarności aresztując działaczy. Decyzje WRON były bezprawnie zatwierdzone przez Rade Państwa. W kolejnych dniach przeprowadzono pacyfikacje wielkich zakładów pracy będących ostoja Solidarności. Opanowano Stocznie Gdańską, Hutę w Krakowie, PaFaWag i Domel we Wrocławiu. Ograniczono prawa obywatelskie i izolowano ludzi związanych z opozycja (Wałęsę osadzono w Armałowie). Pacyfikowano również uczelnie. Pacyfikacje były brutalne, np. w kopalni Wujek zginęło 9 osób. Ludzi uczestniczących w strajkach spotkały represje. Zwalniano ich z pracy. Kościół stworzył ośrodek pomocy represjonowanym (z księdzem Popiełuszko, zamordowanego przez MO), kontrolowano rozmowy telefoniczne, korespondencję, weryfikowano dziennikarzy, prawników, nauczycieli. Społeczeństwo polskie podzieliło się na 2 obozy: władzy i opozycji. Mimo działań obozu władzy związek Solidarność nie został zniszczony. Na wolności pozostawali Bujak, Frasyniuk i Słowik. Dzięki opozycji rozkwitała podziemna prasa, odbywały się demonstracje uliczne, środowisko aktorskie bojkotowało telewizje. W styczniu`82 zaczęto przygotowywać projekt zapowiedzianej reformy gospodarczej. Działalność przedsiębiorstw miała się opierać na samodzielności, samofinansowaniu się i samorządzie. Rolnikom obiecywano równe zaopatrzenie w środki produkcji. W lipcu`82 utworzono PRON (Patriotyczny Ruch Odrodzenia Narodowego z Dobraczynskim na czele). Miało to na celu przełamanie izolacji otaczającej WRON. Sejm uchwalił ustawę rozwiązującą wszelkie związki (w tym Solidarność). 31.12.82 zawieszono stan wojenny, a wkrótce całkowicie go odwołano. (M.in. zwolniono Wałęsę) W okresie stanu wojennego internowano łącznie 10.000 osób. Stan wojenny i podjęte w jego czasie decyzje spowodowały wprowadzenie przez USA sankcji ekonomicznych wobec Polski. Demokratyczne państwa potępiły rządzącą władzę wojskowa. Kryzys zaufania miedzy władzą, a społeczeństwem postawił pod znakiem zaufania politykę reform. Pogłębił się kryzys gospodarczy.
