Obecnie wyznawców Zoroastryzmu jest niewielu, łącznie około 130 tys. W miejscu narodzin religii tj. w dzisiejszym Iranie jest ich tylko 25 tys. osób, ale najwięcej wierzących egzystuje w Indiach, bo aż 80 tys. Należy również wspomnieć o USA, gdzie mieszka ok. 20 tys. wyznawców
Zoroastryzm pochodzi od staroirańskiej religii – Mazdaizm. To w niej występuje kult Ahura Mazdy(Ormuzda), którego wierni uważali za stwórcę pierwszego człowieka oraz boga walczącego ze złem, które uosabiał Angra Mainju(Aryman). Rozwój nowej religii rozpoczął się w okresie królestwa perskiego. Za panowania trzech pierwszych dynastii, był jedną z wielu kultów wyznawanych w państwie. Okres wzrostu znaczenia Zoroastryzmu przypada na rządy Sasanidów (III- VII w n.e). W tym miejscu warto zauważyć, że Zaratustra nie był założycielem tej religii, jedynie ją zreformował ok. VII, bądź VIII w. p.n.e. Według podań w wieku 30 lat dostąpił objawienia. Wizja dotyczyła jedyności boga, co było zupełnym novum, ponieważ zrywał z obecną koncepcją wielobóstwa. Przede wszystkim podniósł do godności boga najwyższego Ahura Mazdę – ahura, oznacza boga, a mazda to jego imię, które etymoligicznie wiąże się z ideałem mądrości. W starożytnej Persji obok Zoroastryzmu istniały inne religie, które również były tolerowane przez klase panującą. Był to mitraizm i anahityzm. Za panowania ostatnich Achmenidów, kult Mitry( boga Słońca i światła) zajmował rownorzędną pozycje z Ahuramazdą, aż stał się przedstawicielem osobnego kultu „mitraizmu”. Powstawały również sekty Zoroastryzmu m.in zerwanizm, tj. Kult boga Czasu. Utrzymywali oni, że zarówno Ahuramazda, jak i Aryman nie są pierwszą przyczyną sprawczą bytu, lecz są tworami nadrzędnego, jedynego bóstwa – Zerwana. Upadek pierwotnych religii wiąże się bezpośrednio z ekspansją islamu, na który po podboju arabskim przeszła większość Irańczyków. Jednak ci co nie chcieli porzucić wyznania przodków wyemigrowali do Indii, przynosząc tym samym ze sobą święty ogień i dawne tradycje. W nowej ojczyźnie po dziś dzień nazywani są „parsami”. Warto wspomnieć, że perski dualizm Dobra i Zła pojawił się na nowo w III w. n.e. w manicheizmie, który z powodzeniem funkcjonował aż do średniowiecza.
Najważniejszym elementem doktryny jest istnienie jedynego Boga- Ahura Mazdy(Ahura Mazda- Mądry Pan). Według wierzeń stworzył on świat w siedmiu etapach: niebo, woda, ziemia, rośliny, zwierzęta, ludzie, ogień, a po 3 tys. lat stworzył czas. Odpowiedzią na to był natychmiastowy atak Angra Maju, który skaził wszystkie twory m.in. pokrył ziemię pustyniami, zasolił wodę w morzach i skaził ogień, dodając do niego dym. Nasza epoka w zoroastryzmie nazywana jest „epoką zmieszania”, czyli ciągłą walką dobra ze złem. Gdy nastanie trzecia epoka „Królestwa Bożego na ziemi” Ahura Mazda pojawi się na ziemi, aby oddzielić dobro od zła i ustanowi doskonały porządek. W Zoroastryzmie bardzo ważną rolę odgrywa rejestr cnót i złych czynów. Najbardziej ceni się: prawdomówność, niekrzywdzenie innych, hojność wobec ubogich i czystość fizyczna, jak i duchowa, dlatego też uprawianie sportu było z góry nakazane. Co ciekawe, nie było nakazu życia ascetycznego, ani zakonnego. Pojawiła się również instytucja spowiedzi oraz pokuty przed kapłanem, a żal za grzechy objawiał się w kilku formach, od modlitwy i ofiary, po karze chłosty. Natomiast potępiano kłamstwo i oszustwo.
Świętą księgą, w której zostały ujęte wszystkie punkty doktrynalne, jest Awesta. Prawdopodobnie została spisana przez Dżamaspa, zięcia i następce Zaratustry. Najstarsza część zawierająca m.in. Gathy to Jasna- odpowiadająca obrzędom i ofiary haomy. Częścią składową księgi są również Jaszty oraz Widewdat. Według kosmogoniczej koncepcji zaratustryzmu, świat został podzielony na dobrych, tj. królestwa światła, które jest mieszkaniem prawego boga Ahuramazdy, i złych- gdzie mieszka bóg zła i nienawiści Aryman. Prorok pozostawił możliwość wyboru stylu życia i wyznania. Zaratustra podkreśla znaczenie wolnej woli człowieka i jego odpowiedzialności za własne czyny. Osoba składająca się według zaratustrianizmu z pierwiastka duchowego i cielesnego, jest uwikłana w ciągłą walkę dobra ze złem i w każdym ze swych czynów opowiada się po którejś ze stron. We właściwym wyborze mają mu pomagać: daena (lub din – sumienie), urwan (lub rawan – rodzaj wewnętrznego zmysłu) i frawaszi (anioł-stróż). W interesujący sposób została przedstawiona kwestia duszy człowieka po śmierci. Po śmierci pozostaje trzy dni w pobliżu swojego ciała. Pod koniec trzeciego dnia zaczyna wiać wiatr i pojawia się daena(awest.), jej bliźniaczka odzwierciedla uczynki zmarłego. Jeżeli zmarły był uczciwy, sprawiedliwy to przybywa z wiatrem południowym przybierając postać młodej kobiety o białych ramionach. Natomiast do tzw. niegodziwca nadchodzi postać odrażającej kobiety, która przyleciała do ofiary wraz z wiatrem północnym. Następnie Daena prowadzi dusze zmarłego przez most Czinwat do tzw. Domu Pieśni. Jeżeli ktoś wybrał drogę zła to most zapada się, a dusza spada w otchłań Domu Zła(piekła). Należy również wspomnieć o koncepcji końca świata. Kiedy nastąpi ten dzień, według wierzeń ma pojawić się Saoszjant (Zbawiciel). Dusze umarłych zostaną wskrzeszone oraz nastąpi ostateczne starcie między dobrem, a złem.
W etyce zaratustranizmu nie występuje pojęcie grzechu, ale ”zbrukania”. Dusza ulega zbrukaniu poprzez kontakt z brudnymi tworami Angra Maju. W wyniku czego po pewnym czasie przechodzi na siły ciemności. Obowiązkiem każdego wyznawcy jest dbanie o swoją czystość duchową. Wobec tego wykreował się tzw. kult czystości. Obejmuje on przede wszystkim sposoby ubierania się, przestrzeganie określonej diety oraz określone formy uprawiania życia płciowego. Analogicznie uważa się, że zwłoki człowieka są jedną z najbardziej zbrukanych rzeczy. Ze względu na to, że ziemia jest tworem czystym, nie można jej brukać grzebiąc zwłoki. Równie istotny jest kult ognia, stał się on bardzo ważny już w czasach dynastii Achemnidów, którzy budowali w miastach specjalne ołtarze. Zaratustrianie uważają, że płomień palący się ponad 100 lat zyskuje moc uzdrawiania i spełniania próśb. Dla zaratustrian to element ożywiający naturę. Równie ważny jest obrzęd ofiarowania haomy. Jest to napój, który daje ofiarnikowi płodność, zwycięstwo i przynosi nieśmiertelność. Podawano ją często umierającym, ponieważ myślano, że zapewni sobie nieśmiertelność i zmartwychwstanie.
Obrzędy religijne odbywają się w świątyniach ognia. Kapłani zoroastryjscy ubrani są zawsze w białe szaty. W świątyniach zoroastryjczycy modlą się pięć razy dziennie. Obrzędom towarzyszą długie recytacje fragmentów Awesty. Przełomowy moment stanowi zakończenie dzieciństwa , w Indiach u siedmiolatków, natomiast w Iranie u dziesięciolatków. Na dzieci nakłada się specjalną białą szatę oraz pas, co symbolizuje przynależność do religii zaratustriańskiej. Natomiast Dorośli wyznawcy powinni nosić białą bawełnianą koszulę „ sudra”, przylegającą do ciała i materiałowy pasek „kushti”
Zoroastryzm wywarł wyraźny wpływ na judaizm, a poprzez niego także na chrześcijaństwo i islam. Według części religioznawców istnieją poważne przesłanki do twierdzenia, że takie podstawowe zasady tych religii jak Sąd Ostateczny, wędrówka duszy po śmierci do piekła lub nieba, wiara w istnienie diabła i nadejście mesjasza powstały pod silnym oddziaływaniem zaratusztrianizmu
Bibliografia:
Bohdanowicz Jadwiga, Wierzenia religijne w dziejach ludzkości, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2006, s.108-120.
Michel Malherbe, Religie ludzkości, przekład Małgorzata Frankiewicz (Religie i Kościoły), Kraków: Wydawnictwo Znak, 1995, s. 184-191.
prof. dr hab. Barbara Kaim, Wiecznie płonący ogień. Historia Zoroastryzmu, przekład Paweł Borycki, 2015, protokół dostępu: http://www.pborycki.pl/notatki-archeo/download.php?file=zoroastryzm-wyk.pdf.
