„Ta zbrojna tłusza, która naszła Ziemię Chełmińską zdobyła na Krzyżakach i spaliła zamek Bergelow, a splądrowawszy kraj cały, wielką liczbę chrześcijan uprowadziła w niewolę” – tak pisał Długosz o zdobyciu przez Jaćwięgów zamku w Bierzgłowie.
Zamek Bierzgłowo, to jedna z najstarszych obronnych budowli Krzyżackich. Położony na terenie gminy Łubianka, 17 km na północny zachód od Torunia przeżywał od swojego zarania burzliwe dzieje.
Krzyżacy ropoczęli budowę murowanego zamku na skraju pradoliny Wisły prawdopodobnie już w II połowie 13. wieku. W roku 1270 w Bierzgłowie osiadł kontur Arnold von Kropf z konwentem (ok. 12 zbrojnych rycerzy i 6 duchownych. Za jego panowania zamek przeżył oblężenie Jaćwięgów. Ich wodza Dziwana strzałem z kuszy zabił sam komtur.
W 1410 roku bierzgłowska twierdza została zdobyta przez wojska króla Władysława Jagiełły. Po roku na mocy ustaleń pokoju toruńskiego wrócił jednak w granice państwa krzyżackiego. Bierzgłowo stopniowo traciło na znaczeniu, jako ośrodek administracyjny. Powodem był dynamiczny rozwój pobliskiego Torunia. W 1415 Krzyżacy rozwiązali tutejszą komturię.
W 1454 roku podczas wojny trzynastoletniej zamek dostał się w ręce Związku Pruskiego. Król Kazimierz Jagiellończyk zamierzał go zburzyć, obawiając się, że po klęsce pod Chojnicami ponownie zajmą go Krzyżacy. Królewskiego rozkazu z niewiadomych przyczyn nie wykonano.
W 1466 roku za zasługi wojenne zamek otrzymał Jan Czigenhalz, a 8 lat później stał się własnością miasta Torunia, w zamian za oddany królowi Zygmuntowi I zamek w Świeciu.
W 16. wieku miały miejsce 3 wielkie pożary. Zamek jednak częściowo odbudowano.
W 1769 roku miała tu miejsce bitwa między konfederatami barskimi zajmującymi zamek a wojskami rosyjskimi wspieranymi mieszczanami toruńskimi. Obrazu zniszczeń dopełnił kolejny pożar w 1782 roku. W połowie 19. wieku prywatny właściciel odbudował skrzydło południowo-zachodnie i wieżę bramną. Przed wybuchem I wojny światowej przeprowadzono rekonstrukcję według projektu Conrada Steinbrechta.
Odbudowę zamku kontynuowała Kuria Biskupia Diecezji Chełmińskiej, która przejęła zamek w 1929 roku. W 1936 roku w obecności prymasa Augustyna Hlonda dokonano uroczystego otwarcia w zamku Domu Rekolekcyjnego.
Po drugiej wojnie światowej mieścił się tutaj dom opieki społecznej. Od 1992 roku właścicielem zamku jest Diecezja Toruńska, pod opieką której po dziś dzień trwają prace restauratorskie.
W murze północnym zamku wysokiego znajduje się pochodzący z ok. 1300 roku portal z ceramicznym trójpolowym tympanonem o niepewnej ikonografii (postać jeźdźca na koniu, której towarzyszą 2 rycerze). Ta najstarsza zachowana rzeźba na terenie Prus zaliczana jest przez niektórych historyków do najcenniejszych dzieł ceramicznej plastyki średniowiecznej Europy.
Fot. Elisabeth Fazel.
