Najnowsza publikacja Fundacji Niepodległości, Ośrodka Karta, Instytutu Pamięci Narodowej oraz Muzeum Powstania Warszawskiego, zatytułowana Wyklęci. Podziemie zbrojne 1944-1963, została wydana w ramach Roku Żołnierzy Wyklętych.
Na 191 stronach w miękkiej oprawie znajdziemy jedenaście chronologicznie ułożonych rozdziałów, których ramy czasowe to lata 1944 – 1963. We wstępie pt. „Od wydawców” znajduje się wyjaśnienie i ewolucja pamięci żołnierzy wyklętych. Kolejnymi rzeczami, które – moim zdaniem – są pozytywne, to: spis treści znajdujący się na początku publikacji oraz biogramy na jej końcu. Dodatkowym atutem są zdjęcia ściśle związane z tematem, które zostały dodane za wszystkimi rozdziałami.
Publikację cechuje różnorodność zawartych w niej treści. Podczas podróży po historii żołnierzy wyklętych Czytelnik może zapoznać się ze wspomnieniami, relacjami, uchwałami, wierszami, raportami, depeszami, artykułami itp., które rzucają światło na różne aspekty życia żołnierzy.
Wyklęci… to książka niezwykła i poruszająca. Czytając ją mamy często wrażenie, że uczestniczymy w życiu bohaterów (zwłaszcza w przypadku fragmentów wspomnień). Możemy przestudiować działania strony polskiej oraz kontr działania sowieckie. W pozycji zostały poruszone m.in. takie aspekty jak: postawa rządu emigracyjnego wobec zjawiska partyzantki antykomunistycznej, zasady obowiązujące żołnierzy czy warunki bytowania oddziałów partyzanckich. Uważny Czytelnik może zauważyć na podstawie lektury dylematy moralne samych walczących, ale także ich rodzin, ludności niezaangażowanej czy nawet ludzi po „drugiej stronie barykady”, działających w formacjach prokomunistycznych.
Obraz dziewiętnastoletniej walki o niepodległą Rzeczpospolitą, wyłaniający się z książki skłania do refleksji. Wyraźna rozbieżność interesów między nowym rządem RP, a żołnierzami wyklętymi narażał tych ostatnich na otwarty konflikt. Pozostawieni bez pomocy z zewnątrz byli zdani tylko na siebie i często zmuszeni do dokonywania dramatycznych moralnych wyborów, przed którymi stanęli zarówno dowódcy, jak i ich podwładni. Ludzie, którzy przez władze Polski Ludowej byli nazywani „bandytami” i „reakcjonistami”, a w propagandzie przedstawiani jako największe zło socjalizmu, walczyli o wymarzoną Rzeczpospolitą aż do 1963 roku. Udowodnili tym samym odwagę, wyrażając nonkonformizm i ogromną chęć walki, które z czasem zostały stłumione przez czynniki sytuacyjne. Szczególnie poruszające są opisy końca II wojny, gdy żołnierze byli zmuszeni do demobilizacji, ale ich serca i sumienia chciały walczyć nadal. Tym razem w wojnie z całym reżimem, której nie mogli wygrać i za którą cena była jedna, jak pisał Kazimierz Wierzyński w wierszu Na rozwiązanie Armii Krajowej:
Za dywizję wołyńską, nie kwiaty i wianki –
Szubienica w Lublinie. Ojczyste Majdanki.
(…)
Za wyroki katów, za celny strzał Krysta –
Jeden wyrok: do tiurmy. Dla wszystkich. Do czysta.
Reasumując jest to pozycja poruszająca, ciekawa i wartościowa, ukazująca wieloaspektowość zagadnienia. Niewiele książek, które zostały wydane do tej pory dotykało tematyki żołnierzy wyklętych. Wysoki poziom merytoryczny i mnogość tekstów źródłowych sprawi, że osoba zainteresowana historią z pewnością chętnie sięgnie po tę pozycję. Również Czytelnik z podstawową wiedzą historyczną może przeczytać tę książkę, ponieważ autorzy zadbali o odpowiednie wprowadzenie do tematu, a przypisy w trakcie lektury pomogą rozwiać wątpliwości dotyczące skrótów itp. Historia żołnierzy wyklętych jest jednym z mało znanych, a ważnym dla Polaków zagadnieniem z dziejów Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej, a publikacja Wyklęci… doskonale nakreśla ich tragiczne losy.
Zostaw komentarz