Tragedia Elżbiety Habsburżanki
„Uczuliśmy, zaiste, wielkie zmartwienie, tracąc niespodziewanie córkę najmilszą, najukochańszą i pierworodną, a więc pierwociny maleństwa Naszego, Tę, która pierwsza nazwała nas słodkim imieniem ojca.”
Tak napisał po śmierci córki Elżbiety Ferdynand I Habsburg, król niemiecki i późniejszy Święty Cesarz Rzymski.
Dzieciństwo Elżbiety
Elżbieta Habsburżanka (niem. Elisabeth von Österreich) urodziła się w 1526 roku w Linzu, Austria. Od samego początku jej życia nad Elżbietą wisiało fatum. Zły los, który ją czekał, był związany z przyszłym małżeństwem z Zygmuntem Augustem, Królem Polski i Wielkim Księciem Litwy, oraz jego matką, Boną Sforza. Mała Elżbietka na szczęście nie zdawała sobie sprawy z tego, co ją czekało. Była pierworodną córką Arcyksięcia Ferdynanda I, tytularnego króla rzymskiego, późniejszego cesarza, i Anny Jagiellonki, córki Władysława Jagiellończyka, króla Węgier i Czech. Jej dziadkiem po mieczu był Filip I Kastylijski, a stryjem cesarz Karol V.
Edukacja i Wychowanie
Elżbieta była najstarszą z piętnaściorga dzieci. Rodzice darzyli swoją pierworodną córkę miłością, choć wychowywali ją według rygorystycznych zasad. Zapewniono jej staranne wykształcenie. Kiedy ukończyła 5 lat, na zamku Ambras w Innsbrucku, jej nauczycielem został wybitny humanista i poeta Kasper Velius Ursinus. Mimo że Ursinus znał język polski, Elżbiecie nie dane było się uczyć mowy swoich przyszłych poddanych. Było to dziwne w kontekście prawie pewnego małżeństwa z Zygmuntem Augustem.
Polityczne Tło Małżeństwa
Aby zrozumieć tę decyzję, konieczne jest chociażby pobieżne naświetlenie sytuacji politycznej w Europie Środkowej. Habsburgowie coraz bardziej starali się o hegemonię na tym obszarze. Przeszkodą była jednak potęga Jagiellonów i… królowa Bona. Otwarty konflikt nie wchodził w rachubę, ale Habsburgowie realizowali dewizę cesarza Maksymiliana I: „Niech inni prowadzą wojny, ty, szczęśliwa Austrio, zaślubiaj”. Małżeństwo Elżbiety miało zapobiec ewentualnym zamiarom Zygmunta I dochodzenia praw do korony Czech i Węgier oraz przyszłościowemu połączeniu Polski z dziedzicznymi krajami habsburskimi na wypadek wygaśnięcia dynastii Jagiellonów.
Królowa Bona a Elżbieta
Żona Zygmunta I, osławiona Bona Sforza, nienawidziła Habsburgów, pomimo że to dzięki ich staraniom została królową Polski. Konflikt z Boną dodatkowo zaostrzył sytuację Elżbiety, zwłaszcza gdy w grę wchodziła kwestia sukcesji mediolańskiej oraz tron węgierski, na którym zasiadała córka Bony, Izabela.
Zaręczyny i Ślub
Uroczyste zaręczyny pary jagiellońsko-habsburskiej odbyły się 17 lipca 1536 roku w Innsbrucku. W imieniu Zygmunta Augusta złoty pierścień zaręczynowy 10-letniej Elżbiecie wręczył biskup i dyplomata Jan Dantyszek. Narzeczonego zobaczyła dopiero 7 lat później. 21 kwietnia 1543 roku Elżbieta przybyła do Krakowa w towarzystwie 200-osobowego orszaku. Ślub i koronacja odbyły się 2 tygodnie później, co zakończyło dolce vita austriackiej arcyksiężniczki.
Trudne Życie na Wawelu
Po ślubie Elżbieta musiała stawić czoła trudnym warunkom na Wawelu. Odprawiono całą jej austriacką świtę, a nadzór nad jej fraucymerem objęła Bona, którą teraz nazywano „starą królową”. Stara królowa otwarcie nienawidziła nową, młodą królową. Mąż Elżbiety, Zygmunt August, początkowo był obojętny wobec niej, a Elżbieta nie pasowała do wawelskiej kamaryli. Była za skromna, nieśmiała i nie rozbudzona seksualnie, co szczególnie nie odpowiadało jej mężowi.
Dramatyczny Finał
Elżbieta była szykanowana na każdym kroku, a mąż czuł do niej obrzydzenie, zwłaszcza po tym, jak w noc poślubną dostała ataku padaczki. Rodzice Elżbiety, zaniepokojeni jej sytuacją, przysłali na Wawel swojego człowieka, Włocha Jana Marsupina, który miał za zadanie monitorować sytuację. Marsupin napotkał na duży opór ze strony Bony, która podejrzewana była nawet o zamiar otrucia Elżbiety.
Śmierć Elżbiety
Latem 1543 roku, w Krakowie wybuchła zaraza, a Zygmunt August został wysłany do Wilna. Elżbieta, rozdzielona z mężem, zaczęła odczuwać coraz silniejsze ataki padaczki. Zmarła 15 czerwca 1545 roku w wieku zaledwie 19 lat. Została pochowana w katedrze wileńskiej obok króla Aleksandra Jagiellończyka.
Posąg, Intrygi i Nowa Królowa
Habsburgowie podejrzewali otrucie i zażądali zwrotu posagu. Zygmunt August odmówił, ale po czasie wypłacił Habsburgom część odszkodowania. Historia miała jednak ciąg dalszy. 8 lat później na tronie Polski zasiadła Katarzyna Habsburg, siostra Elżbiety, jako żona Zygmunta Augusta. Jej historia również była dramatyczna, choć nie tak tragiczna jak Elżbiety.